આપણી રાષ્ટ્રીય રમત !

નમસ્કાર મિત્રો,
હમણાં ક્રિકેટ વર્લ્ડકપ અને પછી IPL અને સાથે લોકપાલ બીલ સંદર્ભે જનજાગૃતિ જેવી કેટલીયે સાંપ્રત ઘટનાઓના અનુસંધાને મનોમંથન ચાલ્યું અને ચાલે છે. કુરુક્ષેત્ર પરનાં એક લેખ પર ક્રિકેટ સંદર્ભે ચર્ચા દરમિયાન અમે પુરી ગંભીરતાથી સુચન મુક્યું કે કેમ ક્રિકેટને જ રાષ્ટ્રીય રમતનો દરજ્જો નથી આપી દેવાતો ? આપણો દેશ એ લોકશાહી શાસન વ્યવસ્થા ધરાવતો દેશ છે.(અરે હા ! સારું યાદ અપાવ્યું !!) તો અહીં લોકોની જેમાં વધુ રુચી હોય તેનું યોગ્ય સન્માન થાય તેમાં કશું ખોટું નથી. આ તો જોકે ખરેખર ગંભીરતાથી થયેલી વાત છે પરંતુ એ મનોમંથનને આગળ ચલાવતા અમારા મગજમાં જે મનોતરંગો ઉઠ્યા તે અહીં રજુ કરવા માંગુ છું. એટલે આને બહુ ગંભીરતાથી ન લેતાં માત્ર તરંગો જ ગણી કાઢો તો પણ વાંધો નહીં, અને થોડા ડીપલી ઘુસકે વિચારશો તો પણ લાભદાયક તો રહેશે જ !

આપણે ક્રિકેટની વાત તો લીધી જ, પરંતુ માનો કે કોઇને વળી એમ મનદુઃખ થાય કે ભ‘ઇ આ તો અંગ્રેજોની રમત ! આની સાથે આપણે શું સ્નાન સુતક ? તો તેની અવેજીમાં અન્ય બે-ચાર રમતોને પણ ગુણદોષનાં આધારે ચકાસીએ. કદાચ સૌને માફક આવે, બહુ પ્રસિધ્ધી પામે અને વિશ્વભરમાં આપણી જીવનશૈલીનું સાચું પ્રતિનિધીત્વ કરી શકે તેવી કોઇ રમત મળી પણ જાય!

તો અંગત રીતે અમને પ્રિય તેવી એકમાત્ર રમત શતરંજ (ચેસ યાર !)નું નામ સૌ પ્રથમ મગજમાં આવે. આ રમતનાં મૂળ ભારતમાં જ છે તેથી આપણી રાષ્ટ્રીય રમત બનાવવામાં કશો વાંધો નહીં. સંપૂર્ણપણે બુદ્ધિચાતુર્યની રમત છે જેની આપણી પાસે કશી કમી નથી. પરંતુ આ રમતને પ્રોત્સાહીત કરવામાં કદાચ અમુક વર્ગને બહુ રસ નહીં પડે ! સમજાયું ? નહીં ? તો ચાલો એક સમયે બહુ પ્રસિદ્ધ થયેલો જોક યાદ કરાવી આપું. નિર્ણય ઓટોમેટિક થઇ જશે !

જ્યારે લાલુજીની (હમાર લાલુજી યાર !) ચઢતી કળા હતી ત્યારનો આ જોક છે; આપણા આનંદજીએ ચેસજગતમાં ભારતનું નામ રોશન કરેલું અને યુવાઓમાં થોડોઘણો ચેસનો ચસ્કો છવાયેલો. ચાલુ ગાડીમાં ચઢવાની તો કોને મજા ન આવે ! લાલુજીએ પણ જાહેર કર્યું કે આ ચેસની રમતને આપણે ભરપુર પ્રોત્સાહન આપવું જોઇએ. રાજ્યનાં ખર્ચે ગામે ગામ અને શહેર શહેરમાં આધુનિક સુવિધાઓથી સજ્જ એવા જંગી સ્ટેડિયમ બનાવો,આ રમતને માટે જરૂરી એવા તમામ પ્રકારનાં આધુનિક માલ-સામાન માટેના ગ્લોબલ ટેન્ડરો બહાર પાડો, ભલે કરોડોનો ખર્ચ થાય ખેલાડીઓને આ રમત માટે જરૂરી તેવી અત્યાધુનિક સાધનસામગ્રીઓ મફતમાં પુરી પાડો. ટુંકમાં ચેસની રમતને સરકારી ધોરણે, કરોડોના ખર્ચે, પ્રોત્સાહન આપવા માટે જરૂરી તમામ મશીનરીઓ કાર્યાન્વિત કરો !!
મારા જેવા કોઇ અણસમજુ સલાહકારે હળવેકથી મમરો મુક્યો કે; મહારાજ, ચેસ રમવા માટે ન તો કોઇ જંગી સ્ટેડિયમ જોઇએ કે ન તો પુંઠાનું એક બોર્ડ, થોડાં તેનાં રમકડાંઓ અને એક નાનું ટેબલ, બે ખુરશીથી વધુ કશા સામાનની આવશ્યકતા પડે ! આ બધું તો કરોડો નહીં માત્ર થોડાક હજારમાં જ પતી શકે.
બસ, લાલુજીએ જાહેર કર્યું; અરે બબુઆ ! ઇ ચેસ કોનુ ગેમ હૈ ક્યા ? અરે ભૈયા, ખેલના હી હૈ તો કોનુ બડી ગેમ ખેલો ! તાકી નામ ભી બડા હો !! (ઔર માલ ભી બડા મીલે !!!)  — રામનામ સત્ય છે !

પછી અમને આપણી રાષ્ટ્રીય રમત માટેની નક્કર ઉમેદવાર એવી એક બીજી રમત ધ્યાને આવી. ૧,૨,૩,૪…યસ, એક્કાથી રાજા સુધીનો વૈભવ ધરાવતા આપણા સૌનાં વ્હાલા ગંજીફા ! (અમે તેને ગંજીપતો કહીએ છીએ) ઠીક છે, આ રમત સાથે સંકળાયેલા નાણાંકિય પાસાનો આપણે વિરોધ કરીએ. પરંતુ એ બાદ કરતાં આ રમત જેટલી સરળ, સહજ અને વિશ્વપ્રસિદ્ધ રમત બીજી એક પણ નહીં હોય. દરેક સંસ્કૃતિમાં એક યા બીજા સ્વરૂપે આ રમત પ્રસિદ્ધ થયેલી છે. કદાચ સૌથી ઓછા ખર્ચે રમાતી (અને ઊંધા પાટે ચઢો તો ખીસ્સાખર્ચી પણ ન રહેવા દેતી !) રમત હશે. ટ્રેનમાં લાંબી મુસાફરીએ જતા હો કે પછી કોઇ કારણસર, નવરાધૂપ બેસીને, લાંબો સમય કાઢવાનો હોય, સૌથી પહેલાં પત્તા જ યાદ આવશે. હવે તો કોમ્પ્યુટરમાં પણ આ સગવડ હોય મોટાભાગની કચેરીઓમાં “કર્મચારી”ઓને અકર્મઠતાનો દોષ આવતો નથી. (નવરા છીએ ! જોતા નથી ’સોલિટેર’ રમીએ છીએ ! બસ આ એક ગેમ થાય એટલે તમારી ફાઇલ ખોલીએ !!!) અને છતાં પણ, કદાચ આ મહાન રમત પર લાગેલો, ચંદ્ર પરનાં દાગ જેવો, જુગારનો દાગ તેને રાષ્ટ્રીય રમત બનાવવામાં અડચણરૂપ બને.

ભ‘ઇ તમે આવી બેઠા બેઠા રમવાની રમતો જ બતાવે રાખશો ? કોઇક મેદાની રમતો પર વિચાર કરો જેથી દેશનાં યુવાધનનું શારિરીક સૌષ્ઠવ વધે. ચાલો હવે એક મેદાની રમત પર વિચારીએ. કબડ્ડી, હુતુતુતુ. આ રમત કેમ રહેશે ? આ પણ આપણી જ કહી શકાય તેવી રમત છે. યુવાનોનું શારિરીક સૌષ્ઠવ પણ વધશે. ઘણી રોમાંચક રમત છે, રમનારાઓ ઉપરાંત જોનારાઓને પણ બહુ આનંદ આપે તેવી રમત છે. ખાસ તો આ રમતથી એકતાનો ગુણ વિકસીત થશે, કારણ સામા પક્ષનાં ભિલ્લુને પકડી પાડી અને દબાવી દેવામાં સઘન ટીમવર્કની જરૂર પડે છે. પરંતુ, આ “ટાંગખેંચ”ની રમતમાં નિપૂણ એવો એક ચોક્કસ વર્ગ નહીં ઈચ્છે કે જનસામાન્ય આ પ્રકારનાં કૌશલ્યમાં નિપૂણતા મેળવે ! રખે ને પાંચ વર્ષ પહેલાં જ આપણી પણ ટાંગ ખેંચી કાઢે તો !! ના બાબા ના ! આ રમત પર તો માત્ર રાજકાજીઓનો જ એકાધિકાર રહેવા દો.

ખો-ખો

આમ અન્ય પણ ઘણી નાની-મોટી સ્વદેશી રમતો પર વિચાર કર્યો, પરંતુ કોઇ રમતમાં રાષ્ટ્રીય રમત બનવાની શતઃપ્રતિશતઃ સંભાવના જણાઇ નહીં. અને અંતે અમારા ધ્યાનમાં એક રમત આવી ! “ખો-ખો” ! યસ, દેશીભાષામાં અમે આને ખો-માટલી પણ કહીએ છીએ. આપણી મનોવૃતિનું શતઃપ્રતિશતઃ પ્રતિબિંબ પાડતી કોઇ રમત હોય તો એ છે, ખો-ખો. જેમાં એક દાવ આપનાર હોય, એક દાવ લેનાર હોય અને બાકીના આરામથી બેસનાર હોય ! દાવ લેનારને લાગે કે હવે હું પકડાઇ જાઇશ એટલે જેનો લાગ મળે તેને ખો આપી દેવાની, પછી ખો આપનાર આરામથી બેસી જાય અને ખો લેનાર પોતાને બચાવવા દોડે. આમ ખો-ખોનું ચલકચલાણું ચાલ્યા કરે. તક શોધવી, લાગ આવ્યે અન્યને ખો આપવી, અને પકડનારથી બચવા ભાગવું તથા દાવ આપનારે, ખેલાડી અન્યને ખો આપે તે પહેલાં પકડી પાડવા માટે, પોતાનું હોય તેટલું કૌશલ્ય વાપરવું, આમ બહુ જ કૌશલ્ય અને નિપૂણતાની રમત છે. સૌથી મોટી વાત એ છે કે રાજા કે પ્રજા, બધા જ વર્ગને બહુ અનૂકુળ આવે તેવી અને આપણી મનોદશાને પણ વિશ્વમંચ પર સુપેરે વ્યક્ત કરી આપતી રમત છે. ગળે ન ઉતર્યું હોય તો થોડું વધુ કષ્ટ કરી નીચેનો એક ફકરો પણ વાંચી જ નાંખો.

Image via Wikipedia

સાંભળ્યું છે કે અમેરિકાના પ્રમુખ હેરી ટ્રૂમેને ઑવલ ઑફિસમાં પોતાના ટેબલ પર એક પાટીયું મુકાવ્યું હતું. ’The Buck Stops Here’ (ધ બક સ્ટોપ્સ હીઅર). કહેવત છે, જેનો અર્થ થાય છે કે ’સર્વ જવાબદારીઓ અહીં રોકાય છે’ અર્થાત, દેશ માટેની સઘળી જવાબદારીઓ હું લઉં છું. કોઇ પણ કાર્યની અંતિમ જવાબદારી, રાષ્ટ્રપ્રમુખ તરીકે, મારી રહેશે. જવાબદારીની ફેંકાફેંકી કરવાની સમજણ એ રાજપુરુષમાં બિચારામાં ક્યાંથી હોય ! ખો-ખોની રમત નહીં જાણતા હોય ને !! જો કે અમેરિકામાં ’બક’ શબ્દ ડૉલર કે નાણાંના અર્થમાં પણ વપરાય છે (સંદર્ભ), અને આ અર્થને ધ્યાને રાખી વક્રોક્તિ કરીએ તો કહી શકાય કે ભારતમાં તો પટાવાળાથી માંડી પ્રધાનો સુધીનાનાં ટેબલ પર આ પાટીયું જડેલું છે ! ’ધ બક સ્ટોપ્સ હિઅર’, નાણાં અહીં રોકાય છે !!! (એટલે જનતા સુધી પહોંચતા જ નથી !) જો કે જનતાને પણ આ રમત ફાવી ગયેલી છે, દર પાંચ વર્ષે એક વખત ખો આપી દેવાની પછી એયને આરામ ! આપણે રસ્તા પર કચરો ફેંકો, હટાવવાની જવાબદારીતો પાલિકાઓની છે. આપણે ભેળસેળ વાળો ખોરાક વેંચો, આરોગ્યની જવાબદારી તો સરકારોની છે. આપણે આપણું કામ કઢાવી લેવાનો શોર્ટકટ શોધી કાઢો, ભ્રષ્ટાચાર નિર્મુલનની જવાબદારીની ખો તો હમણાં અણ્ણા હજારેને અપાયેલી જ છે !!!

Image via Wikipedia

હવે પ્રતિભાવ આપવામાં બીજાને ખો નહીં આપો તેવી આશા સાથે, આભાર.

સંદર્ભ વાંચન:

*   બક પાસીંગ ગેમ