ડાયરો – દેવતા, ટ્રાફિક અને જોક્સ !

એ..રામ રામ ડાયરાને.
આમ તો અમે મહેમાન કંટાળી જાય એટલું ’લખલખ’ કરીએ છીએ ! (અહીં બોલબોલ હોવું જોઈએ નહીં ? પરંતુ આપે શ્રી.જુગલકીશોરભાઈનો ’લખો લખો’ અને ’લખવા..’ લેખ વાંચ્યા હોય તો આપ પણ બોલબોલને બદલે ’લખલખ’ શબ્દ જ વાપરશો !!) જ્યાં પણ ફરવા જઈએ ત્યાંના ઈતિહાસ,ભૂગોળ (સાચા-ખોટા !) સંભળાવી સંભળાવી મહેમાનના જ્ઞાનમાં વધારો કરવા અમે તત્પર બની જઈએ છીએ. પરંતુ આ મહેમાનો એ હતા જેઓ વિકિ જેવા વિશ્વકોષ પર કામ કરે છે, આથી અમારે તોળીતોળીને બોલવાનો વખત આવ્યો ! કોને ખબર ક્યાં ક્રોસ ઇન્ક્વાયરી થઈ જાય અને અમારા અજ્ઞાનનું ભોપાળું છતું થઈ જાય 🙂 જો કે છતાંય સજ્જનતા દાખવી મહેમાનોએ અમારી સાચી-ખોટી માહિતીઓને સાંભળી તો લીધી જ. બાકી મિત્ર ધવલભાઈ પાસેથી જ, વિકિ પર લખતી વેળાએ, મેં સસંદર્ભ વાત રજૂ કરવાનું શિક્ષણ લીધું છે. મિત્ર તરીકે મરી પડે તેવા માણસ પણ પ્રબંધક તરીકે કોઈપણ અસંદર્ભ વાત ચલાવી ના લે ! મને અત્યારે જ યાદ આવે છે કે કોઈ વાત કરતાં મેં, અમે જૂનાગઢવાસીઓ વાતવાતમાં કહીએ તેમ, કહી દીધું કે અમારે ગરવો ગઢ ગિરનાર અને તે પર તેત્રીસકોટી દેવતાઓનાં બેસણા ! જો કે તેઓશ્રીએ તેમનાં પ્રેમાળ હાસ્યસહ ’હંઅ’ કહી સન્માનપૂર્વક મારી વાત માની લીધી પરંતુ આ વાત મેં વિકિ પર લખી હોય તો તુરંત કહેશે કે સંદર્ભ આપો ! કયા તેત્રીસકોટી દેવતા ?! તો ભલે મિત્રદાવે તેમણે મને આટલી ઢીલ આપી પરંતુ એ બહાને આપણે તો જાણી જ લઈએ કે આ તેત્રીસકોટી દેવતા કયા કયા ? સૌ પ્રથમ તો કેટલાક લોકો અજ્ઞાનતાને લઈ એમ સમજી બેસે છે કે તેત્રીસકોટી એટલે તેત્રીસ કરોડ ! અને પછી ધોકો લઈ દોડે છે કે હિંદુઓમાં તો આટલાં બધા ભગવાનો છે ! ખરેખર તો તેત્રીસ પ્રકારનાં કે તેત્રીસ કક્ષાનાં એવો અર્થ થાય છે. તેત્રીસ કરોડ તો પછીથી પૌરાણિક કાળમાં થયા ! દેવતાની વ્યાખ્યા મહર્ષિ દયાનંદજીએ સત્યાર્થ પ્રકાશમાં આ પ્રમાણે કરી છે, ’જે દિવ્ય ગુણયુક્ત છે તે’. શાસ્ત્રપ્રમાણથી (ઋગ્વેદ) નીચે મુજબનાં તેત્રીસ પદાર્થનું તેમનાં ગુણને કારણે દેવતાઓ તરીકે વર્ણન આપ્યું છે. ચાલો જોઈએ :
* આઠ વસુ = પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ, વાયુ, આકાશ, ચંદ્રમા, સૂર્ય અને નક્ષત્ર.
* અગિયાર રુદ્ર = પ્રાણ, અપાન, વ્યાન, ઉદાન, સમાન, નાગ, કૂર્મ, કૃકલ, દેવદત્ત, ધનંજય અને જીવાત્મા.
* બાર આદિત્ય = સંવત્સરનાં બાર મહિના.
* ઇંદ્ર (વીજળી).
* પ્રજાપતિ (યજ્ઞ). —- સં: સત્યાર્થ પ્રકાશ (સમુલ્લાસ-૭). આમ ૮+૧૧+૧૨+૧+૧ = ૩૩ થયા.

દેવતા શબ્દના ભ.ગો.મં.ના આધારે અન્ય કેટલાક રસપ્રદ અર્થ પણ જાણવા જેવા છે. અગ્નિ, આત્મા, ઈશ્વર, મૂર્ખ; ભોળો માણસ, લુચ્ચો માણસ, સર્પ, સારો માણસ; ગૃહસ્થ વ. વ. આમ કુદરતમાં જે જે વસ્તુ તેજસ્વી, ધ્યાન દેવા લાયક અને લાભકારી દેખાય તેની સ્તુતિ ઋષિઓએ મંત્ર વડે કરી.  આ પ્રમાણે ગુણવાન એવા કોઈ સજ્જનને પણ દેવતા ઉપાધિ આપવામાં આવે તો ખોટું નથી, અને વ્યવહારમાં આપણે કોઈ સજ્જનનું વર્ણન કરતાં કહીએ જ છીએ ને કે ’દેવતા જેવો માણસ છે’. જો કે આમાં મને બધું જ નથી સમજાયું અને આપ પણ સમજ્યા હો તેટલું સાચું ! પણ વાત અસંદર્ભ નથી !!
 

મિત્રોનો સંગાથ હોય, તેમાં પણ આ તો બધા જ્ઞાનિમિત્રોનો સંગાથ, એટલે વાતો તો ઘણીબધી થાય. અને અમારે તો ઓછા સમયના સાથમાં શક્ય તેટલો કસ કાઢી લેવો હતો ! ધવલભાઈ પાસેથી કેટકેટલી જાણવા જેવી, સમજવા જેવી, વાતો અમે જાણી, સમજી. બધી જ તો અહીં નહીં લખાય પરંતુ એકાદ-બે રસપ્રદ વાતો જરૂર કહીશ. અમારા અખડદખડ રસ્તાઓ અને મંકોડાના ધણ જેવો ટ્રાફિક (ડાયરાને મંકોડાની ખાસિયત તો જાણમાં હશે જ, તે કદી સીધોસટ ના ચાલે ! આડોઅવળો દોડ્યા કરે !!) એમાં પાછી ચારેબાજુથી પોં પોં અને ભોં ભોંની ચીસો ! (અમારી ગાડીનું હોર્ન પણ સત્તત વાગ્યા જ કરતું હતું !) અંતે તેઓએ હળવેકથી જણાવ્યું કે આપણે પણ વિનાકારણ હોર્ન શા માટે ફૂંક્યાફૂક થયા છીએ ?! પશ્ચિમી દેશોમાં આટલો તફાવત છે, ત્યાં ભાગ્યે જ હોર્ન સંભળાય છે, અકારણ હોર્ન વગાડવું એ દુર્જનતા ગણાય. આગળનો વાહનચાલક કશો નિયમભંગ કરે તો જ હોર્ન વગાડાય જે તેને માટે ડારારૂપ કે ચેતવણીસમાન લેખાય. બાકી અકારણ કોઈ વાહન પાછળ રહી હોર્ન વગાડવું એ તેને ગાલીપ્રદાન કર્યા સમાન લેખાય ! લો બોલો !! અહીં તો કેટલાક વાહનોની પાછળ (ખાસ કરીને ટ્રક) લખ્યું હોય છે કે Horn Please ! ના વગાડો તો ઉલ્ટાની લોકો ગાળો ભાંડે કે ’મરી ગ્યાવ માથે ચઢાવી દો છો તે હોર્ન વગાડતા શું ઝાટકા લાગે છે !!!’

અને વાત અમારા આ ટરિફિક્ ટ્રાફિકની નીકળી છે તો જણાવું કે અન્ય શહેરો વિશે તો ખબર નહીં પરંતુ અમારે ત્યાં એક આદિમ રિવાજ છે કે રેલ્વે ફાટક બંધ થાય એટલે ડાબી-જમણી બન્ને બાજુ (રૉંગ સાઈડે પણ) વાહનનો થપ્પો લગાવી દેવાનો ! રખે ને ટ્રેન પાટેથી ઉતરી જાય ને રસ્તા પર આવી જાય તો !! આડા વાહનોનો થપ્પો હોય તો સારું ! અને ફાટક ખુલ્યા પછી બંન્ને સાઈડે જે વાહનો સામસામે ભીડાય, અ..ર..ર.ર ! તમને બી.આર.ચોપરાના ’મહાભારત’નાં કુરુક્ષેત્રના મેદાને સામસામે ભીડાતી અઢાર અક્ષૌહિણી સેનાની યાદ આવી જાય ! અને આવા તો અમારા ગામ મધ્યે એક બે નહીં પુરા આઠેક જેટલા ફાટક છે. અમારી તો ચેલેન્જ છે કે F1ના વિશ્વ પ્રસિદ્ધ માધાંતાઓ પણ અમારા ગામ સોંસરવી ગાડી કાઢી લે ત્યાં તો F1માં વિશ્વવિજેતા પદ મળ્યા કરતાં વધારે આનંદ અનુભવે 🙂

લ્યો આ ટ્રાફિકની વાતે વળી એક વાત યાદ આવી તે કહી દઉં. એક દહાડો અમારા એક ભારે ગીરદીવાળા ચોકમાં બુલેટ લઈ (એનફિલ્ડ કંપનીનું આ એક ભારેખમ બાઈક છે) એવા જ ભારેખમ દેહવાળા ત્રણ ગામડીયા જવાંમર્દો, ત્રણ સવારીમાં, પસાર થયા. તે ત્યાં સજ્જ ટ્રાફિક જવાને રોક્યા, અને પાવતી ફાડવાની તૈયારી કરી ત્યાં પેલાઓ કહે કે, સાહેબ અમારો વાંકગુનો શું ? જમાદાર કહે, આ ત્રણ સવારીમાં છો તે ! પેલા કહે, સાહેબ અમ ગામડીયાઓની શું મશ્કરી કરો છો !! આ બુલેટમાં તો ત્રણ સવારીની છૂટ હોય છે, અમસ્તું કંઈ આવું ભારેખમ ફટફટીયું બનાવ્યું હશે !! તે જમાદાર ગોટે ચઢી ગયા 🙂 આમે આપણાં જેઠાભાઈની જેમ લૉ (કાયદાશાસ્ત્ર)નાં તાસમાં છેલ્લી પાટલીએ બેસી નિંદર જ ઢસડીયુ હોય ! વિચાર્યું કે માળું એમ હોય પણ ખરું, કોણ આબરૂ કાઢે ! તે કહે, ઠીક છે, ઠીક છે, જવા દો ચાલો. પેલા તો પલાયન કરી ગયા પણ મેં કહ્યું કે: જમાદાર, આવડા આ ગામડીયા તમારા કાન કાપી ગયા 🙂

લ્યો આ તો ટુચકો થઈ ગયો ! તો આવો મિત્ર જીતેન્દ્રસિંહ જોડે થયેલી ટુચકા (જૉક્સ) વિષયની ચર્ચાના કેટલાક અંશ પણ પ્રસ્તુત કરું. તેમાં અગાઉની કોઈક ઘટના, જેમાં કોઈએ બાપુડાયરાને ધ્યાને રાખી કોઈ જૉક્સ જાહેરમાં (લગભગ તો ફેસબૂક પર) મૂકેલી. અમારો મત એવો હતો કે જ્યાં સુધી સમાજ કે વ્યક્તિનું માનભંગ થાય તેવી જૉક્સ ન હોય, નિર્દોષ જૉક્સ હોય, ત્યાં સુધી તેને સહજતાથી જ લેવી. બીજું પણ જાડું જાડું તારણ એ કાઢ્યું કે દરેક સમાજમાં સમાજના શક્તિશાળી વર્ગ, સંપન્ન વર્ગ, પર વધુ પ્રમાણમાં જૉક્સ મળી આવશે. જેમકે સરદારજીઓ પર, બાપુઓ પર, વ્યવસાઈક વર્ગમાં નેતા, પોલીસ અને શિક્ષક પર, વેપારીવર્ગ મારવાડીઓ અને શેઠીયાઓ પર, પડોશના દેશોમાં જુઓ તો પઠાણો પર, ખાનસાહેબો પર, અન્ય દેશોમાં પણ સંશોધન કરશો તો આ વાત ચોક્કસ ધ્યાને આવશે. મારી અલ્પમતિ પ્રમાણે મને લાગે છે કે સમાજ જેને શક્તિશાળી માને છે કે વધુ ચાહે છે, જેના પ્રત્યે વધુ પોતિકાપણું અનુભવે છે, તેને સાંકળીને હળવી વાતો કે વાર્તાઓ (ટુચકા, જૉક્સ !) પણ વધુ કરે છે. કહો કે એ ચોક્કસ સમાજ પ્રત્યે તેઓ હળવાશ અનુભવે છે, આત્મીયતા અનુભવે છે. તેને પોતાના સંરક્ષક માને છે. જો કે તેમાં સૂરૂચીભંગ કે જાણીકરીને કોઈને હલકા ચીતરવાની વૃત્તિ ન હોય તે ઇચ્છનીય છે. ક્યારેક એવું પણ બને કે ’તેઓ લઈ ગયા અને અમે રહી ગયા’ જેવો મીઠો ખાર પણ આ પ્રમાણે હલ્કાફૂલ્કા જૉક્સ દ્વારા વ્યક્ત થતો હોય, અને ’રહી જનારાઓ’ મન હળવું કરી લેતા હોય ! જે હોય તે, પણ સરદારોની વાત જ કરૂં તો ભાગ્યે જ કોઈ સરદારે વાંધો ઉઠાવ્યો હશે કે ભ‘ઈ અમારી પર જ આટલીબધી જૉક્સ શા માટે ઠપકારો છો ?! ઉલ્ટું તેઓ પણ આ જૉક્સનો આનંદ માણતા હશે.

મને યાદ છે કે મારા એક સરદારજી મિત્રની કચેરીમાં બેઠાં મેં તેને એક જૉક્સ સંભળાવી હતી (જોઈને આપણી હિંમત ??) મેં તેને કહ્યું કે, ’રસ્તા પર એક માણસ અને એક સરદારજી ચાલ્યા જતા હતા !’, થોડો સમય મારા મોં સામે તાકી રહ્યા પછી તેઓ કહે કે, ’અચ્છા હૈ, આગે તો બોલ’, મેં કહ્યું, ’સરદારજી જૉક્સ તો ખતમ હો ગઈ !’, તો બોલ્યા, ’લો કર લો ગલ ! ઈસમેં જૉક્સ ક્યા થી ?!’, અને છેક સાંજે તેમનો ફોન આવ્યો કે, ’સા….લ્લે, તું ઈથે આ !!! હમ ક્યા ઇન્સાન નહીં હૈ ?!’ આપણને આ સરદારો પર કેટલો ભરોસો છે કે વચ્ચે એમાંના કેટલાક ભ્રમિત થયેલા વર્ગ દ્વારા ત્રાસવાદને પ્રોત્સાહક પ્રવૃત્તિઓ થયેલી, ઘણી મોટી કપાણ થયેલી, છતાં આજે આપણને કોઈ સરદારજીને જોઈને ત્રાસવાદ યાદ નથી આવતો, તેની કોઈ જૉક્સ જ યાદ આવે છે ! (હાલ ઓછામાં ઓછા એક સરદારજીને જોઈને તો સૌને ’જૉક્સ’ જ યાદ આવે છે !! દેશની સૌથી મોટી જૉક્સ 🙂 )

તો અમે પણ જીતેન્દ્રસિંહજી સાથે આ બધી ચર્ચાઓ કરી, હિંમત કરી બાપુની એકાદ જૉક્સ પણ ફટકારી (અને જીતેન્દ્રસિંહજીની એ સજ્જનતા કે તેમણે ત્યાંને ત્યાં તલવાર ના ખેંચી કાઢી 🙂 ) કોઈ મિત્રએ આગળ મેં કહેલી વાત, ’સબળા વર્ગ પર જૉક્સ કેમ વધારે હોય છે’, પર સંશોધન કરવા જેવું છે. તો, આ તો એકાદ-બે વિષયો જણાવ્યા બાકી એવા તો કેટકેટલાં વિષયો પર વૈચારીક આદાન-પ્રદાન ચાલ્યું. ધવલભાઈ પાસેથી વિકિ પર લખવા બાબતે વધુ માર્ગદર્શન પણ મળ્યું. હજુ ગુજરાતીઓ જ્ઞાન મેળવવા વિષયે એટલાં ઉત્સુક નથી થતા જેટલા ટોળટપ્પાં કરવા હોય છે તે વિકિ જેવા કોઈ જ્ઞાનકોષ પર તેમના પ્રદાનને જોતાં સમજમાં આવશે. (આ ટોળટપ્પાકર્તાઓમાં અમે પણ આગેવાન જ, હોં કે !) જો કે નેટ પર ભ.ગો.મં. કે લેક્ષિકોન જેવા ભગીરથ પ્રોજેક્ટ પાર પાડનારા ગુજરાતીઓ પણ છે, અને બ્લોગ મધ્યે અઘરા અઘરા વિષયને શક્ય તેટલા સહેલા કરી જ્ઞાન પીરસનારા સજ્જનો પણ છે, એટલે સાવ કંઈ ધોકો લઈને પાછળ પડવાપણું નથી જ ! છતાં સહુએ શક્ય તેટલો વધુ પ્રયાસ કરવો જોઈએ. તો આ થોડી વાતો હતી જે ડાયરા સમક્ષ પ્રસ્તુત કરી. હવે ડાયરો પણ આમાંના રસ પડે તેવા વિષયે બે શબ્દો બોલે (લખે !) તો જાણો કે ડાયરો જામી જાય ! આભાર.